Khái niệm, nguồn gốc và ý nghĩa của Tiết Khí

Từ thời Ấn Độ cổ đại, Hy Lạp, Hồi giáo cổ người ta đã phát hiện ra “thuyết nhật tâm”, nội dung của thuyết này là Mặt trời nằm ở vị trí trung tâm của hệ Mặt trời, Trái đất và các ngội sao nằm ở phía bên ngoài. Điều này được tìm thấy trong Kinh Vệ Đà bằng tiếng Phạn (của Ấn Độ), những ghi chép của nàh bác học Aristotle (Hy Lạp cổ đại), đến thời Văn hóa phục hưng ở châu Âu nhà địa lý – thiên văn Nicolai Copecnic lại một lần nữa chứng minh về thuyết này.

Ngày nay, dưới sự phát triển của khoa học thiên văn, vũ trụ vấn đề trên đã được sáng tỏ. Theo nội dung của thuyết nhật tâm thì Trái đất chuyển động quanh Mặt trời theo một quỹ đạo hình elip (gần tròn) có thời gian, vận tốc, quãng đường được đo đạc ngày một chính xác hơn, điều này đã được khoa học địa lý tự nhiên ghi chép, giải thích từ thời còn học phổ thông.

Mặt trời có một loại chuyển động gọi là chuyển động biểu kiến. Chuyển động biểu kiến là gì? Là dạng chuyển động có thể nhìn thầy bằng mắt thường nhưng trong thực tế thì không có. Khi Trái đất quay quanh Mặt trời với một quỹ đạo mà mặt phẳng quỹ đạo này không nằm trên mặt phẳng phương ngang 90 độ thì có những thời điểm khác nhau bắc bán cầu sẽ ngả về phía Mặt trời nhiều hơn, cũng có những thời điểm nam bán cầu ngảy về phía Mặt trời nhiều hơn. Vị trí của Mặt trời chiếu về Trái đất cũng thay đổi các góc độ khác nhau. Hệ quả của chuyển động này chính là hiện tượng các mùa trong năm và tiết khí. Để tìm hiểu về ý nghĩa của những ngày tiết khí là gì và cách tính toán lịch tiết khí thì mời quý bạn cùng Tử Vi Khoa Học tìm hiểu ngay sau đây.

1. Tìm hiểu tiết khí nghĩa là gì?

Tiết khí là gì? Xem lịch tiết khí ra sao trong khi ta chia mặt phẳng không gian thành 360 độ thì những ngày Mặt trời ở các vị trí tọa độ nhất định sẽ được gọi là tiết khí. Hay nói một cách khác đi là 24 điểm đặc biệt trên quỹ đạo chuyển động của Trái đất quanh Mặt trời, mỗi điểm cách nhau 15 độ. Như vậy, 24 tiết khí là thời điểm Mặt trời ở các kinh độ 0 độ, 15 độ, 30 độ, 45 độ, 60 độ, 75 độ, 90 độ, 105 độ, 120 độ, 135 độ, 150 độ, 165 độ, 180 độ, 195 độ, 210 độ, 225 độ, 240 độ, 255 độ, 270 độ, 285 độ, 300 độ, 315 độ, 330 độ, 345 độ so với Trái đất. Như hình vẽ dưới đây

Ví dụ: Ngày Xuân phân là ngày 20 hoặc 21. 03 dương lịch, khi đó Mặt trời ở vị trí 0 độ trên mặt phẳng không gian của Trái đất mà ta có thể quan sát được. Sau ngày Xuân phân bắt đầu tiết Xuân phân kéo dài đến ngày 04 hoặc 05. 04, khi ấy Mặt trời di chuyển sang vị trí 15 độ kết thúc tiết Xuân phân bắt đầu bước vào tiết Thanh minh

2. Bàn về ý nghĩa của 24 tiết khí trong một năm

Có tới 24 Tiết khí ứng với các thời gian cụ thể và bốn mùa cùng với ý nghĩa của ngày tiết khí là gì được lý giải như sau:

► Các ngày tiết khí trong mùa xuân

• Đầu tiên: Tiết Lập xuân bắt đầu từ ngày 04 hoặc 05. 02, Mặt trời ở vị trí 315 độ. Tiết khí này bắt đầu một năm mới, báo hiệu mùa xuân đến. Vạn vật vũ trụ bước vào một chu kỳ tuần hoàn mới trong năm

• Thứ 2: Tiết Vũ thủy, được bắt đầu từ ngày 18 hoặc 19. 02. Mặt trời khi này ở vị trí 330 độ. Tiết Vũ thủy dịch nghĩa từ Hán văn nghĩa là mưa ẩm, bắt đầu từ thời điểm này có những cơn mưa xuân với những hạt mưa nhỏ li ti

• Thứ 3: Tiết Kinh trập, được bắt đầu từ ngày 05 hoặc 06. 03. Mặt trời ở vị trí 345 độ. Tiết Kinh trập báo hiệu sau thời gian này một số loài côn trùng, sâu bọ bắt đầu sinh sôi, nảy nở. Khi mùa xuân đến, cây cối đâm chồi, nảy lộc thì các loài sâu bọ bắt đầu được sinh ra

• Thứ 4: Tiết Xuân phân, được bắt đầu từ ngày 20 hoặc 21. 03. Mặt trời ở vị trí 0 độ. Tiết Xuân phân là thời điểm giữa mùa xuân. Tại thời điểm này nửa cẩu bắc nhận được nhiều ánh sáng và lượng nhiệt nhất vì thời điểm này nửa cầu bắc ngả về phía Mặt trời, nhưng do lượng nhiệt của Mặt trời bức xạ vào Trái đất đang lạnh giá của mùa đông nên thời điểm này ở bắc bán cầu chỉ ấm áp chứ không quá nóng bức

• Thứ 5: Tiết Thanh minh, được bắt đầu từ ngày 04 hoặc 05. 04. Mặt trời ở vị trí 15 độ. Thanh minh nghĩa là trong sáng, từ tiết này trở về sau, không còn những hiện tượng mây mù bao phủ, mưa nhỏ ẩm thấp như thời kỳ trước nữa, lượng nhiệt độ và ánh sáng tương đối ổn định, bán cầu bắc có xu thế ngày một nóng lên. Sau tiết Thanh minh một số loài động vật có tập quán ngủ đông như rắn, ếch nhái bắt đầu xuất hiện và hoạt động ngày một mạnh hơn

• Thứ 6: Tiết Cốc vũ, được bắt đầu từ ngày 20 hoặc 21. 04. Mặt trời ở vị trí 30 độ. Cốc vũ nghĩa là mưa rào. Vũ nghĩa là mưa, cốc nghĩa là ngũ cốc, những cơn mưa cuối mùa thu là những trận mưa rào, như những hạt ngũ cốc rơi xuống. Hoặc theo ý nghĩa khác vì lượng mưa lúc này rất tốt có các loại hoa màu, ngũ cốc trong nông nghiệp sinh trưởng phát triển tốt.

► Lịch tiết khí trong mùa hạ

• Thứ 7: Tiết Lập hạ, được bắt đầu từ ngày 05 hoặc 06. 05. Mặt trời ở vị trí 45 độ. Thời điểm này bắt đầu mùa hạ với lượng nhiệt độ, ánh sáng rất cao. Trên thực tế, thì khoảng thời gian này Mặt trời dần dịch chuyển về phía nam. Tuy không nhận được lượng nhiệt và ánh sáng cao nhất như mùa xuân nữa, nhưng Trái đất hấp thụ nhiệt từ thời kỳ trước và vẫn đón nhận một lượng nhiệt độ và ánh sáng tương đối mạnh nữa

• Thứ 8: Tiết Tiểu mãn, được bắt đầu từ này 21 hoặc 22. 05. Mặt trời ở vị trí 60 độ. Trong thời điểm tiết khí này thì những trận mưa mùa hạ có thể xảy ra những đợt lũ nhỏ và Tiểu mãn nghĩa là lũ nhỏ

• Thứ 9: Tiết Mang chủng bắt đầu từ ngày 05 hoặc 06. 06. Mặt trời ở vị trí 75 độ. Mang chủng là thời điểm chòm sao Tua rua bắt đầu xuất hiện trên bầu trời, những người bận những công việc khác mà chưa kịp làm đất để canh tác thì vẫn còn có thể tranh thủ làm nhanh vẫn có thu hoạch, không lo trễ, muộn. Tục ngữ có câu: “Tua rua thì mặc tua rua, mạ già ruộng ngấu, không thua bạn điền”

• Thứ 10: Tiết Hạ chí, được bắt đầu từ ngày 21 hoặc 22. 06. Mặt trời ở vị trí 90 độ. Hạ chí là thời điểm giữa mùa hạ, nhiệt độ và ánh sáng trong thời điểm này rất cao, có thời gian chiếu sáng của Mặt trời dài nhất trong ngày, nhiệt độ rất oi bức, khó chịu. Tục ngữ có câu: “Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, ngày tháng mười chưa cười đã tối” là vì vậy

• Thứ 11: Tiết Tiểu thử, được bắt đầu từ ngày 07 hoặc 08. 07. Mặt trời ở vị trí 105 độ. Tiểu thử là nắng nhẹ

• Thứ 12: Tiết Đại thử, được bắt đầu từ ngày 22 hoặc 23. 07. Mặt trời ở xích kinh 120 độ. Đại thử là nắng oi. Nguyên nhân của hiện tượng này là ảnh hưởng của các cơn bão, áp thấp nhiệt đới.

► Những ngày tiết khí trong mùa thu

• Thứ 13: Tiết Lập thu, được bắt đầu từ ngày 07 hoặc 08. 08. Mặt trời ở vị trí 135 độ. Tiết lập thu bắt đầu thời gian bước vào mùa thu, nhiệt độ, ánh sáng giảm dần, hoa cúc bắt đầu nở, trời có biểu hiện se lạnh

• Thứ 14: Tiết Xử Thử, được bắt đầu từ ngày 23 hoặc 24. 08. Mặt trời ở vị trí xích kinh 150 độ. Thời điểm này không còn oi bức nóng nực như trước nữa,

• Thứ 15: Tiết Bạch lộ, được bắt đầu từ ngày 07 hoặc 08. 09. Mặt trời ở vị trí xích kinh 165 độ. Bạch lộ nghĩa là nắng nhạt. Trong khoảng thời gian này Mặt trời ngả về phía nửa cầu nam nên tại nửa cầu bắc nhận được ít ánh sáng và nhiệt độ hơn

• Thứ 16: Tiết Thu phân, được bắt đầu từ ngày 22 hoặc 23. 09. Mặt trời ở vị trí xích kinh 180 độ. Đây là thời điểm giữa mùa thu. Lượng ánh sáng, nhiệt độ tiếp tục giảm, một số cây vàng lá và rụng xuống

• Thứ 17: Tiết Hàn lộ, được bắt đầu từ ngày 08 hoặc 09. 10. Mặt trời ở vị trí xích kinh 195 độ. Hàn lộ nghĩa là mát mẻ. Trong thời điểm này nửa cầu nam hoàn toàn ngả về phía Mặt trời, nửa cầu bắc nhận được lượng nhiệt và ánh sáng nhỏ nhất. Không khí chưa đến mức độ lạnh lẽo là do lượng nhiệt còn tồn dư từ mùa hạ duy trì

• Thứ 18: Tiết Sương giáng, được bắt đầu từ ngày 23 hoặc 24. 10. Mặt trời ở vị trí xích kinh 210 độ. Trong tiết khí này nhiệt độ giảm xuống thấp, sương mù bắt đầu xuất hiện về ban đêm, buổi sáng sớm.

► Lịch tiết khí trong mùa đông

• Thứ 19: Tiết Lập đông, được bắt đầu từ ngày 07 hoặc 08. 11. Mặt trời ở vị trí xích kinh 225 độ. Thời điểm này bắt đầu mùa đông, ánh sáng và nhiệt độ tại nửa cầu bắc thay đổi giảm xuống rất mạnh

• Thứ 20: Tiết Tiểu tuyết, được bắt đầu từ ngày 22 hoặc 23. 11. Mặt trời ở vị trí xích kinh 240 độ. Sau tiết khí này, ở một số vùng có vĩ độ cao thường có tuyết rơi

• Thứ 21: Tiết Đại tuyết, được bắt đầu từ ngày 07 hoặc 08. 12. Mặt trời ở vị trí xích kinh 255 độ. Trong khoảng thời gian tiết khí này tại những khu vực hàn đới có vĩ độ cao tuyết rơi rất nhiều, nước đóng băng, phủ trắng xóa, những khu vực vĩ độ thấp tại nửa cầu bắc cũng giá lạnh vô cùng

• Thứ 22: Tiết Đông chí, được bắt đầu từ ngày 21 hoặc 22. 12. Mặt trời ở vị trí xích kinh 270 độ. Thời điểm này là giữa mùa đông. Trong thực tế, nửa cầu nam ngả về phía Mặt trời vuông góc với đường chí tuyến nam. Tuy vị trí này không phải là vị trí xa nhất của nữa cầu bắc và Mặt trời nhưng lượng nhiệt độ từ trước đã tiêu hao hết, nên không khí rất lạnh lẽo

• Thứ 23: Tiết Tiểu hàn, được bắt đầu từ ngày 05 hoặc 06. 01. Mặt trời nằm ở vị trí xích kinh 285 độ. Tiểu hàn nghĩa là rét nhẹ

• Thứ 24: Tiết Đại hàn, được bắt đầu từ ngày 20 hoặc 21. 01. Mặt trời nằm ở vị trí xích kinh 300 độ. Đại hàn nghĩa là rét đậm, rét hại

Những ngày được kể trên là ngày dương lịch. Tại sao Tiết khí, sự phân định tiết khí là sản phẩm của nền văn minh phương Đông gắn liền với nông nghiệp, mùa vụ, lịch âm mà lại được xác định bằng lịch dương. Nguyên nhân là trước đây, ở phương Đông trong các triều đại có những chức quan coi xét thiên văn, dự đoán và soạn lịch, họ tính toàn tiết khí bằng các phép toán và kết hợp với việc quan sát sự vận động của các hành tinh, thiên thể trong vũ trụ. Sau này, khi địa lý, vũ trụ, thiên văn học hiện đại phát triển mạnh, nên việc khám phá vũ trụ, hệ Mặt trời được chính xác, cụ thể hơn nên người ta dùng luôn dương lịch để xác định tiết khí cho tiện dụng và thống nhất với các văn bản, tài liệu khác.

Xem ngày đẹp trong tháng, tổng hợp các ngày đẹp trong năm 2024 chi tiết nhất, mời quý độc giả chuyển hướng: => XEM NGÀY ĐẸP

► Ý nghĩa của tiết khí đối với cuộc sống thì rất nhiều. Người ta có thể căn cứ vào đó xác định thời điểm, mùa vụ, có dự đoán về diễn biến của thời tiết. Đối với khoa học dự đoán việc xác định những ngày tiết khí cũng có ý nghĩa và tầm quan trọng đặc biệt: 

-         Căn cứ vào lịch tiết khí có thể biết được những ngày tiết khí là gì trong sự biến động, thay đổi, chuyển hóa trong vũ trụ. Ví dụ tiết Xuân phân sẽ có đặc điểm khác tiếp Đông chí

-         Dùng để xác định thời gian. Môn Phong thủy Huyền không phi tinh, môn Tứ trụ, môn Kỳ môn độn giáp và nhiều môn dự đoán khác không sử dụng lịch âm, lịch dương mà sử dụng lịch theo tiết khí. Cụ thể là mỗi tháng gồm có hai tiết. Tháng giêng của họ được tính từ tiết Lập xuân đến tiết Kinh trập, tháng hai cũng tương tự như vậy. Việc xác định thời gian theo lịch tiết khí căn cứ vào quy luật vận hành của vũ trụ, có thể giúp việc dự đoán có tính chính xác cao

-         Mỗi một tiết khí gắn liền với sự thay đổi biến hóa của các thiên thể, hành tinh trong vũ trụ nên nó sẽ có đặc điểm riêng biệt mà người nghiên cứu cần phải nắm rõ thì mới có thể vận dụng hiệu quả được

-         Những ngày tiết khí là biểu hiện của các gia đoạn, trạng thái sinh vượng của ngũ hành. Chẳng hạn tiết Xuân phân cây cối sinh trưởng mạnh nên hành Mộc thịnh vượng. Tiết Hạ chí nhiệt độ và ánh sáng rất cao nên hành Hỏa cực vượng và các tiết khí thời điểm khác trong năm ngũ hành có các trạng thái thịnh vượng hoặc suy thoái khác nhau

-         Xưa Gia Cát Lượng dùng thuyền cỏ mượn tên do đoán chính xác thời điểm sương mù bao phủ và tâm lý đa nghi, cảnh giác cao của Tào Tháo. Ngày nay, vào những năm không hợp tuổi người ta vẫn tiến hành xây dựng, khởi công động thổ. Thời điểm được chọn là sau tiết Đông chí, thời điểm này Mặt trời chuyển động biểu kiến lên phía Xích đạo và ngày một gần với nửa cầu bắc hơn, khí dương dưỡng mệnh, trường khí lúc đó có nhiều chiều hướng thuận lợi cho tất cả mọi người, nên vì thế việc kiêng kỵ cũng không cần thiết lắm.

-         Trong Kinh dịch có nhiều quẻ dịch ứng với các thời kỳ trong năm và các giai đoạn tiết khí. Ngày xưa, vào các ngày Đông chí khi khí Thiếu dương bắt đầu phát sinh và dần dần thịnh vượng, Hoàng đế ra lệnh đóng cửa quan ải, hạn chế đi lại để dung dưỡng nguồn năng lượng may mắn cát lợi này.

Thông qua việc nghiên cứu lịch tiết khí thì ta thấy được những biến đổi, vận động huyền diệu của tạo hóa và vũ trụ. Điều này giúp ích nhiều cho cuộc sống và các vấn đề trong khoa học dự đoán cát – hung, thịnh – suy của vận vật, nhân sinh